Bywyd ar y Lein

Wrth weithio ar amryw o brosiectau mapio y Llwyfan Map Cyhoeddus, dydych chi byth yn gwybod at beth neu i ble y gall arwain. Un prosiect o’r fath yw’r un rydw i wedi bod yn gweithio arno gyda’r Athro Alec Shepley, Deon Cyswllt Ymchwil ac Athro’r Celfyddydau a Chymdeithas, Prifysgol Wrecsam. Roedd i ymchwilio a mapio hen adeiladau adfeiliedig a oedd ar hyd Rheilffordd Ganolog Ynys Môn.

Ar ôl bod yn gyfrifol am ddod â chynnyrch twristiaeth i’r farchnad yn fy ngyrfa, mae adrodd straeon fel arf i rannu gwybodaeth mewn ffordd ddeniadol, greadigol, garedig, i ddal dychymyg, rhannu profiadau a dysgu oddi wrth ein gilydd wedi fy nghyfareddu erioed.

Fel Mapiwr Cymunedol ar y prosiect, mae gen i'r ymreolaeth i dyfu prosiectau, ac roeddwn i eisiau archwilio'r llinell hon yn fwy - gan recordio seiniau a delweddau o'r natur sydd wedi ymgartrefu o amgylch y rheilffordd, sut olwg sydd ar y dirwedd o'i chwmpas, pa henebion hanesyddol sydd wedi eu lleoli ar hyd y lein, fideos o'r gorffennol i'r presennol, datganiadau i'r wasg, lluniau. Roeddwn i eisiau creu map teithio cymdeithasol ac amgylcheddol o’r rheilffordd hon, gan amlygu pwyntiau allweddol ar ei ffordd.

Wrth ymchwilio i gysylltiad â'r rheilffordd i gael caniatâd mynediad, cefais ennyd o serendipedd. Yn un o’m cyfarfodydd ymchwil, rhoddwyd yr enw i mi, Walter Glyn Davies, Cadeirydd Llinell Ganolog Môn, ac roedd yr hyn a ddilynodd y sgwrs gyntaf honno ar y ffôn gyda Walter yn fendigedig ac yn annisgwyl.

Pan ymwelodd Walter â swyddfeydd Platfform Mapiau Cyhoeddus yn Neuadd y Dref Llangefni, dyma ni'n eistedd i lawr gyda phaned a dechreuodd Walter sgwrsio. Sylweddolais mai’r hyn roedd yn ei rannu oedd taith bersonol, o’i fywyd gyda Rheilffordd Ganolog Môn. Ar unwaith, dechreuais weithredu - roedd hwn yn gyfle na ddylid ei golli. Ar ôl gofyn am ganiatâd i recordio ei stori, ei lais a ffilmio unrhyw ddelweddau, casglais pa dechnoleg y gallwn ac ar ôl cyfrif i lawr o 3, dechreuais recordio wrth i’w stori ddod i'r amlwg.

Fe benderfynon ni ei adrodd mewn pytiau sain, penodau amser bach yn dechrau yn 1947 pan oedd Walter yn fachgen ifanc. Roeddwn i eisiau parchu stori Walter, a meddyliais mai’r ffordd fwyaf priodol o wneud hyn oedd mapio hanes ei fywyd ar hyd y rheilffordd yn nhrefn dyddiad gyda phwyntiau i’w clicio ar hyd y ffordd, gan alluogi gwylwyr i wrando a gweld deunyddiau perthnasol (e.e. tocynnau, posteri) i’r pwynt hwnnw. Teimlais y byddai hyn yn sicr yn cyflwyno ychwanegiad llawer mwy cyfoethog, a dimensiwn mwy cymdeithasol at fap y llinell.

Wrth i Walter adrodd ei hanes wrthych mewn ffordd mor wych, rydych yn ymgolli yn hanesion Walter, gan ddechrau o’r adeg y dechreuodd ymddiddori yn y rheilffordd yn fachgen ifanc. Mae'n sôn am deithiau a gymerodd i'r theatr yn Lerpwl, ond heb gyrraedd pen y daith.

Daeth Walter ag erthyglau archif, tocynnau a phosteri gwreiddiol sydd wedi teithio gydag ef dros y blynyddoedd, i gyd mewn cyflwr perffaith, gan gynnwys ei fag enwog a welwch mewn llawer o'i luniau. Daeth y rhain i gyd â'i brofiadau yn fyw. Yn ystod ei stori, buom yn chwerthin, yn crio. Mae’n amhosibl peidio mynd dros eich pen â’ch clustiau yn emosiynol yn yr hanes. Yn bur aml byddwn yn sylwi ar wên fawr Walters a’r ddisgleirdeb yn ei lygad wrth iddo sôn am ei atgofion hapus… ac roeddwn i’n parchu’r seibiau hir wrth iddo ddod ato’i hun wrth ddwyn i gof y pwyntiau trist yn ei amser.

Ychydig fisoedd yn ddiweddarach, fe wnes i, yr Athro Alec Shepley a’r tîm o Brifysgol Wrecsam gyfarfod â Walter i gerdded rhywfaint o’r lein gydag ef.

Roeddem am gipio eiliadau gyda Walter yn ei le hapus, i gofnodi mwy o'i atgofion o’r rheilffordd. Dangosodd Walter ei stampiwr hen iawn i ni a achubwyd cyn cau'r orsaf, a Llannerch-y-medd ar y rhan pres. Roedd yna foment emosiynol iawn pan dynnodd allan chwiban fetel hen iawn, sef chwiban gwreiddiol Meistr Gorsaf Llangefni o’r enw ‘The Thunderer’.

Fe wnaethon ni ychydig o hanes y prynhawn hwnnw, gan mai’r tro diwethaf i ‘The Thunderer’ gael ei chwythu oedd y trên olaf i gludo teithwyr ym 1964. Union 60 mlynedd yn ddiweddarach, safodd Walter wrth drac rheilffordd Llangefni a'i chwythu eto, a dylech fod wedi gweld ei wên, roedd yn anhygoel, o glust i glust.

Pan wnaethom gynnal y cyfweliad yn Nhafarn y Bull, daeth Walter â thun, fel y tro diwethaf, a heb unrhyw fisgedi ynddo, fel y mae wrth ei fodd yn ei ddweud gyda gwen ddireidus, ond yn hytrach potel diod sinsir hen iawn a ddarganfuwyd unwaith ar hyd y rheilffordd (rhaid i mi gael bisgedi mewn tun i Walter 😊).

Wrth i mi gyfweld Walter, gallwn weld y tîm yn gwrando, gan gael yr un effaith arnyn nhw ag y gwnaeth arna i. Roedd yn hyfryd gweld.

Roedd Walter yn hapus iawn o fod wedi cael y cyfle i rannu ei stori, a theg yw dweud o’m safbwynt i o glywed hanes ei fywyd hyd heddiw, nad oes neb arall ar yr Ynys sydd â chymaint o wybodaeth o’r llinell, sydd â chasgliad mor anhygoel o arteffactau a phethau cofiadwy gwreiddiol, ac sydd wedi cysegru eu bywyd cymaint ag y gwnaeth Walter i Reilffordd Ganolog Môn.

Gwnaeth y profiad hwn i mi fyfyrio a meddwl am bwysigrwydd cipio a mapio’r straeon anhygoel hyn, gan ddathlu’r atgofion a adroddwyd gan y rhai sydd wedi ei fyw ac wedi buddsoddi cymaint yn eu cymuned.

Pan wnaethon ni ddwyn y recordiad a'r cyfweliad i ben, roedd yna deimlad o gyflawniad yn ein plith ni i gyd. Pan siaradais â Walter wedyn, roeddem yn hapus ei fod wedi recordio a chreu rhywbeth arbennig iawn, sef casgliad cronolegol o atgofion, hanesion a phrofiadau o fywyd ar y lein.

Diolch i chi, Walter Glyn am rannu eich stori gyda ni.

Os gwyddoch am unrhyw un yn eich cymuned a hoffai gymryd rhan a rhannu hanes eu bywyd ar Ynys Môn, gall fod yn ymwneud ag ymroddiad oes i brosiect, hyrwyddwr cymunedol, rhywun sydd wedi cael effaith ar yr Ynys, byddem yn falch i glywed gennych. Cysylltwch â Tansy - TR544@cambridge.ac.uk.